TAGBILARAN CITY, Bohol (PIA) –Nagkabata ang edad sa mga kabatan-onan nga babaye nga nabuntis, kini maoy napagawas nga kamatuoran sa mga tinugyanan samtang nagkamaskamas ang kagamhanan sa pagpahimutang og solusyon sa nagkagrabe nga suliran.
Teen-age pregnancy, matud pa sa Provincial Health Office pinaagi ni nurse Josiane Pepito, mao ang pagkabuntis sa mga kabataan nga wala pa sa saktong panuigon: 10 ngadto sa 19, pasabut niya.
Sa Bohol, may talaan sa PHO sa bata nga nabuntis sa bata nga edad nga 10 anyos ug gani, nanganak sa 11 anyos pa.
Matud sa mga tinugyanan, sa mga nag-edad og 15-19 anyos, base sa kasayuran nga gikan sa Philippine Statistics Authority sa 2017, miabut sa 5.6 % sa kadaghanon ang mabuntis niining mga edara.
Sa 2022, sa susaman nga age bracket sa 15-19, ming-ubos man kini sa 5.4%, ang ihap daku pa gihapon alang sa mga tinugyanan.
Nagtuo si Pepito ug iyang mga kaubanan sa PHO didto sa Kapihans a PIA nga sila Leonidad Saniel ug Myra Salvaleon, Development Management Officer nga ang sayo ug walay pagkontrol nga pagpagamit sa social media pinaagi sa computers ug cellphones, daku og gikatampo sa mas sayu nga pag-expose sa mga bata sa pagpakighilawas.
Daghan na nga mga high school students pa lang nga, kay adunay mga cellphones, wala nay pagpugong pa nga makatan-aw sa mga sex scandals nga mahimong ila usab nga sundogon, saysay ni Pepito.
Dugang niya, sa mga kabatatan nga naa nay barkada, dagahn usa nga kaso sa pagkabuntis, dala sa pagpugos sa paghimo sa buhat nga wala mahaum sa ilang edad ilabi na kon kini gibuhat na usab sa uban nilang barkada.
Apan gipasabut usab ni Myra Salvaleon, Development Management Officer sa PHO nga daghan og makaingon aron mapahimo nga bug-at ang hagit sa teen pregnancy.
Lakip na niini ang pagkawala sa mga ginikanan sa panahon nga manginahanglan ang kabataan sa giya, ang kakuwang sa kasayuran ngano nga mabuntis ug ang paghikaw sa angaya na unta nilang masayran kabahin sa sex education haum sa ilang edad.
Ang absenteeism usab, dayag ni Leonidas Saniel, kay maghikaw kini sa bata sa giya, mao na hinuon usab ang tinubdan sa suliran.
Hingtuo hinuon usab ang mga health professionals nga didto sa Kapihan sa PIA nga ang pagpugong unsa sa pagpakighilawas subay sa tudlo sa simbahan, nagasukad sa pagpangita sa matuid nga gihigugma, alang sa mas molungtad nga paginubanay sa babaye ug lalaki.
Nagtuo usab ang mga tinugyanan nga sa dili pa ma-expose ang bata sa sex education sa mga tunghaan, mas adunay daku nga responsibilidad ang ginikanan nga mao unta ang una nga makuhaan sa bata sa kasayuran kabahin sa pagpakighilawas ug sa mga resulta niini.
Sunod na niini ang pagbisita sa mga health professionals ngadto sa mga tunghaan aron ipadayan ang mga kuyaw nga buhat nga possible nga mahidangat ngadto na sa pagkabuntis, sambat ni Saniel.
Kasamtangan nga nagpadayon ang programa sa kagamhanan pinaagi sa Department of Health, matud nga Salvaleon, aron pagkampanya sa pagpugong sa sayu nga pagkabuntis.
Tumong usab nila nga ikahibalag ang mga ginikanan sa mga parents meetings aron sila mismo ang magkaestoryahay kabahin sa sex education, samtang gitukod na ang youth peer ug teen counselors ug pagbansay sa mga youth leaders sa matag barangay ug lungsod nga interesado niini, dugang ni Pepito.
Sa mga kabatan-onan nga may mga pangutana kabahin niini, tambag sa DOH, doula ang inyong health canters tungod kay kini mga adolescent friendly health facilities ug may nakaduty gayud nga pwede ikaestorya sa mga kabataan kabahin sa ilang mga pangutana sa suliran sa teen-pregnancy. (PIA-7/Bohol)
