DAGHANG nalipay, daghan sab ang naguol sa nakalabay nga barangay ug SK elections.
Naturally, those who won were happy, and glad too.
They felt that the preparation, from the campaign to logistics, and everything, really paid off.
One thing sure for them, is, they won because they came prepared.
And the preparation, especially on the money side, really counted a lot.
On the issue of money, actually the preparation took several months.
Why?
Because monetary preparation means the candidate has enough peso bills to answer for the campaign needs.
Mag-unsa man ang daghang kwarta unya pulos tag-1,000? Di magamit ang tag-1K kon bungkig ang ipanghatag nga uwan-uwan, like 750, 500 or 1,500.
And because practically everybody needed the required peso bills, it was just logical that hoarding the required peso bills long before the BSKE elections was the first rule of the game.
No wonder, kahilakon akong amigo nga nangita og tag-20 para sa kampanya sa iyang asawa. How come? Because he sought out the 20-peso bill a week before the elections.
Nganong tag-20 man, somebody asked.
Kay tag-120 may hatag sa mga barangay kagawad sa ilang barangay per voter, came the answer.
If his wife needed at least 500 votes to win a seat in the barangay council, he would need at least 60,000 for that seat alone.
And if the Punong Barangay candidate gave out 1,500 per voter, then he would need at least 750,000.00 to have a better chance at winning.
And that is, on the assumption that the other Punong Barangay candidate did not match up the amount.
Otherwise, he would have to be ready with additional amount for his special operations.
Dakoag gasto noh?
* * *
The sad and unhappy ones fall under two categories.
Kadtong napildi kay wala or kulang ang kwarta and kadtong napildi bisan dako og hinatagan kay gi-kopras ras mga leader ang ilang inangayan.
Never mind those sad ones because their monetary logistics failed. Pagtigom na lang mo kay piniliay na sab sa December 2025.
Let us discuss the candidates whose inangayan was gi-kopras lang.
Gi-kopras meaning, gi-tulis ra sab sa iyang mga sinaligan kay imbes ihatag, gibulsa lang hinuon. Ergo, di gyod moabot sa botante ang kwarta, mao nay gi-kopras.
Nganong koprason man? There are several reasons.
One, kon tabangan kunohay kas mga tawo nga morag kasaligan pero tulisan diay, wa gyod kay dag-anan. Dunay tulisan nga babaye, kasagaran hinuon mga lalaki. Maayo kaayo manulti, maayo kaayo og strategy, maayo kaayo mohimo og mga plano, kay daghan na siya og natabangan nga pulos midaog, mao nga ang makadungog mo-believe gyod, labi na og bagito sa politika.
Imbes ihatag ang inangayan nga 1,500, kuhaan sa tulisan og 1k aron 500 ray moabot sa botante. Kon gamay ang madawat sa botante unya mas dako ang nadawat gikan sa pikas, siyempre adto gyod na mobotar sa mas dako og inangayan kay panagsa ra god na sila maka-kwarta.
Siyempre, ang tulisan ray nasayod sa tulis, nagmata lang og morning ang bagitong kandidato nga nagtuo nga nadawat gyod sa mga botante ang inangayan nga 1,500. Og siyempre sab, pagkadungog nga na-deliver na ang tanang inangayan, ang unang buhaton sa tonto kay sleeping beauty na kay mosayo og mata pagka-ugma, mosimba ug mobisita sa menteryo dayon botar.
Maghinam-hinam nga magpaabot sa resulta kay hugot ang pagtuo nga modaog na gyod.
Sa dihang magsugod nag ihap sa balota unya mogawas nga gilubong ang bagitong kandidato sa kontra, magsugod na og panawag sa mga sinaligang leader kon nganong pagka-unsaa nga namonbon man sila sa kaatbang.
Well, ang ubang leader motubag pa sa tawag og mangitag nindot nga palusot, pero ang ubang mga leader kon tawagan, “cannot be reached” nay mogawas. Di na motubag, di na pod makit-an bisan asa pangitaon, morag kalit lang nag-disappeearing act. Human sa pipila ka adlaw na mahibaw-an sa bagitong kandidato nga gitulis diay siya sa iyang mga sinaligan og igo na lang siya sa pagpanghupaw dayon hunahuna og paagi nga mabayran ang iyang gi-utang para sa kampanya.
Ang mga tulisan, either namakasyon human maka-tulis or namalit og mga butang or deposito dayon sa bangko ang ilang natulis.
* * *
Ang ubang mga nang-kopras kay dili kaayo mga tulisan gyod parehas sa unahan pero napugos lang tungod sa sitwasyon.
Pananglit ang ilang inangayan tag 1,500 pero ang sa pikas kay tag 3,000, dali ra kaayo mogaling ang ilang utok og mga paagi kon unsaon nila ang mga inangayan nga naa sa ilang mga kamot.
Kadtong di gyod kaayo tulisan unya mobati pa og gamay-gamay nga konsensiya, dali ra kaayo mo-uli sa kantidad ngadto sa ilang kandidato og huyhoy ang abaga nga moalam-alam sa ilang bagito nga kandidato.
Pero kadtong tulisan gyod, dali ra kaayo maka-hukom nga di na lang ipanghatag ang inangayan total segurado na mang pildi ang ilang kandidato bisan og ihatag pa ngadto sa mga botante. Ilahon na lang ang mga inangayan og magpasumangil nga lowbatt, dunay importanteng gilakaw, dunay emergency mao nga kalit lang mawala og di na gyod makontak pa sa kandidato.
Mobutho na lang pipila ka mga semana human sa piniliay og daghan na kaayo og mga pasangil nganong wala na mahatag ang inangayan. Buyno, dali ra pod kaayo makita ang ilang bag-ong motor, o bag-ong refrigerator o bag-ong smart TV sa ilang balay.
Ang asawa sa bagito nga kandidato igo na lang sa pag-alam-alam sa kandidato nga better luck next time na lang, makita ra lagi nang kwarta, ayaw pagpinutong kay basin magmahay lang ka kon mahinayak sa imong gibati ug uban pa nga mga dali nga isulti nga kinopya ra pod gikan sa drama sa radyo.
* * *
Kadtong mga kandidato nga wala gyod or kulang kaayo ang kwarta alang sa inangayan, dali ra kaayo maka-adjust sa ilang gibati. Dali ra kaayo makadawat nga pildi gyod sila, dili tungod sa abilidad kondili tungod sa kwarta.
Mosagbat sab ang asawa nga kon hunahunaon og husto, siya gyod ang angay nga modaog kay dunay abilidad pero napildi lang sa kwarta. Buot ipasabot, midaog lang ang pikas tungod sa kwarta ug dili tungod sa abilidad o kahanas sa panerbisyo. Balik-balikon nila og sulti hangtod motuo na silang tanan nga husto ang ilang gituhoan og dili na lisod ikatulog inig ka gabii na.
Pero duna pod uban asawa nga buringog pod og utok, labi na kadtong wala pasabta o konsultaha sa bana sa iyang desisyon nga molansad.
Imbes mo-alam-alam sa bana nga napildi, mao na hinuon ang magpabaha sa estorya nga nag-usik-usik lang sa kwarta ang bana, dako na unta og mahimo ang maong kantidad kon gini-gusyo pa ang maong kantidad o gipalit og mga butang sa ilang balay nga mapahimuslan sa ilang pamilya.
Mosamot kainit ang putak-putak sa asawa kon inutang ang maong kantidad og kinahanglan bayran kini kay gi-prenda ang ilang sakyanan, pusil o basakan ba kaha isip collateral.
* * *
Tungod sa piniliay, daghang mga relasyon nga kalit lang mituyhakaw, daghan pod nga relasyon nga naputol,
Mituyhakaw lang kalit ang relasyon kay hilabihan ka balimbing ang ubang mga leaders, pagka-kita nga leading na ang usa ka kandidato sa boto, dali ra kaayo makakita og rason nga mopakita, mohatag og nindot nga katarongan ngano nga mibalhin na dapig sa modaogay ug sa kalit lang, nindot na kaayo og mga plano aron tabangan kunohay ang bag-ong midaog nga kandidato.
Kon mailad sab ang midaog, mahimo nga hatagan niya og bag-ong trabaho ang maong balimbing og pirmi na sila magkuyog. Mogawas nga sinaligan na ang balimbing sa midaog og morag but-an kaayo kini nga motuman sa bisan unsa nga isugo kaniya sa midaog.
Daghan sab ang naputol nga relasyon kay ang ubang mga tawo, dili gusto og mausab ang ilang kahimtang sa kinabuhi, labi na tong naanad na nga tawgon og Kap o Kagawad unya nakadawat sab og mga “mehoras” tungod sa ilang posisyon. Kon adunay suportahan ang Mayor nga ikontra sa kasamtangan nga namunoan tungod kay paryente kini o political move ba kaha, kasagaran mahitabo, mabungkag gyod ang ilang relasyon.
Makalimot na dayon sa dugayng panahon nga nagka-uban sila sa politika, makalimot na dayon sa mga tabang nga nadawat, sa mga hangyo nga dili pwede balibaran, tungod lang sa panagbangi sa politika.
Aduna gani mga managsoon nga nagkabangi, di na magtagdanay ug ang uban kay nagbaharay pa gyod nga di na mag-uli bisan pa kon mamatay na tungod lang sa politika.
Ingon ana ka gamhanan ang kagaw sa politika sa atong nasod.
