ACTRESS Kim Chiu learned her lesson the hard way.
As a Cebuano herself, she thought of donating money as her way of helping her fellow Cebuanos who were then suffering big-time by super typhoon Odette. She thought that her help would find its way to the needy storm victims, only to find out later that they ended up in somebody’s bulsa.
Gi-kopras ra diay ag iyang hinabang nga kwarta sa balhiboog kamot.
So this time around with the onslaught of Tino, she is still helping her fellow Cebuanos but opted to do it in person, kanang siya gyod mismo ang mopalit, mo-deliver ug mohatag sa angay tabangan.
The morale of the story – di moila og katalagman ang ka-laog sa mga tawo.
* * *
Lisod gyod ning kwarta.
Some LGUs want to centralize the distribution of relief goods para kuno mas effective, mas dali ug mas magamit sa bagang duot sa katawhan.
They do not want individualized delivery of goods kay matod pa, dili mahatagan ang tanan so ang tendency daghan ang moreklamo.
Ang kaparat sa centralized distribution kay daghang siaw nga mga barangay or municipal leaders nga ma-molitika lang gihapon bisan sa pagpanghatag sa mga ayuda. Unhon paghatag ang ilang mga supporters ug ipa-ulahi o di tagaan ang kontra-partido. Kadtong nagub-an og balay di gyod matagaan kay kontra-partido lagi.
This is one of the reasons why some donors would opt to distribute the goodies themselves para sure gyod nga madawat sa ilang gusto tagaan.
Duna pod mga politiko nga anha lang manghatag kon ma-plastar na og maayo ang mga tarps nga nagbansiwag ang ilang mga pangalan, nga sila kunohay ang nangunay sa pagtabang bisan kon mga “donated by” ra baya ang ilang gipanghatag. Nagpundo lang ang mga ayuda, ready pang-hatagay pero dili sa ipanghatag hangtod wala pa diha si Mayor, Kapitan o kaha Congressman para mogawas gyod sa hulagway nga sila kunohay nagkugi ug hatag sa mga ayuda.
Well, there are pluses ang minuses in centralized or individual distribution of relief goods. But maayo unta og ang rule of thumb nga gamiton nga basehan is this – undangon sa nato ang pamolitika kon panahon sa katalagman.
Palihog lang, por favor, maawa, have mercy.
* * *
News reports say BBM has ordered relocation of Cebuano’s living in no-build zones.
Susko, relocation?
Pabalhinon nimo sila og puyo Sir, unya ang ilang panginabuhian, ang ilang mga inadlaw nga pagkaon, inadlaw nga mga trabaho, unsaon na man lang?
Asa man sila mobalhin, duna na ba diay silay kabalhinan?
When I was briefly assigned in Region 8 and had witnessed that scandalous and useless pabahay program as an aftermath of the Yolanda onslaught, I saw rows and rows of newly-built dwelling structures, nicely-painted and seemingly an attractive relocation site for the storm victims.
But lo and behold, there were no residents there, wa gyoy nangahas nga mopuyo kay usa sa isyo layo man sa ilang kanhi mga balay ug layo sab sa ilang gi-trabahoan. Lisod ang pagkaon sa maong lugar kay tuyoon man ang maong lugar so wa gyoy tawo nga namuyo didto.
Ang resulta – nausik ra ang pipila ka bilyon ka pesos nga gigamit sa pagtukod.
Buyno, tiba-tiba pod ang gitugyanan sa maong project kay bilyon-bilyon baya unya abtik baya kaayo mo-report ang mga LGU officials nga duna na silay daghan nahuman nga mga housing projects.
Hahay paita.
* * *
Maayo unta og makat-on na ang mga Mayor ug mga Gobernador.
Daghang mga tawo ang dili motuo sa panawagan sa mga LGUs nga forced evacuation panahon sa katalagman kay adto ra man sila papuy-a sa mga “evacuation centers” kunohay pero sa tinuod lang, basketball court o multi-purpose center o cultural center ra diay.
Dali-dalion lang sa Mayor o Kapitan og butang og dako kaayo nga marka o tarpaulin nga “Evacuation Center,” presto, naka-comply na sila og pwede na sila mo-report nga compliant na sa disaster preparation.
Hahay.
Unsaon god tawon pagka-evacuation center ang basketball court nga kasagaran way kasilyas, way kaligoan, way tubig mainom, way higdaanan, way butanganan sa mga basura ug wala gyod pod ni gi-design para puy-anan sa mga tawo?
Kinsa god ganahan mo-puyo sa basketball court nga abunda og lamok, langaw, ok-ok, ilaga ug uban pa?
Gawas pa, nasayod ang mga tawo nga dili kasaligan ang LGU nga mohatag og on-time nga pagkaon ug tubig para inom ug hugas.
Mao kini usa sa mga hinungdan nga di gyod ganahan mo-bakwet ang mga tawo bisan sa balik-balik nga panawagan nga forced evacuation.
Maayo unta og sa layo-layo pa ang katalagman, maghimo na sila og husto nga pagpangandam ug makita sa mga tawo nga sinsero ang ilang gihimo, dili kay basta ba lang, paka-aron-ingnon lang o moryo-moryo lang.
