NAKAHINABI nako ang usa ka miyembro sa broadcast media karong bag-o pa lang. Aduna siyay programa sa radio og kanunay siya paminawon tungod sa mga kontrobersiyal nga mga kalihokan nga mahisgotan sa iyang programa.
Human sa akong gamay nga diskurso, miduol siya nako og nakighinabi bahin sa usa ka kurakot nga mayor.
* * *
Pastilan ning mayora, batan-on pa gani, hilabihan ka kurakot na man, he started the story.
Siyempre, full attention dayon ko pagka-dungog nako sa iyang opening statement.
Kinsa nang tawhana, ngutana ko.
Gihunghong niya nako ang pangalan og mipadayon siya pag-estorya.
Lalaki ang maong mayor, aron di na ta maglibog.
Adunay dakong problema ang supply sa manok karon tungod sa usa ka problema lamang – business permit.
* * *
Ang usa ka patigayon sa manok dili tugotan nga maka-proseso sa mga manok sa maong lungsod tungod kay wala kini makakuha og business permit.
Nganong wala may business permit?
Tungod kay dili mo-issue og business permit ang opisina sa mayor.
Unsa may hinungdan nga dili man mo-issue?
Diha motiurok sa issue sa pangurakot.
* * *
Tungod kay dili man maka-proseso sa ilang manok, dili man nila pweding ihawon, limpyohan og ibaligya sa katawhan, ila na lang dad-on sa laing probinsiya aron adto trabahoon.
Gikan sa maong probinsiya, dili na mobalik ang ready-to-cook nga manok kay modako na man ang gasto sa maong patigayon.
Ang resulta, imbes adunay manok, mogawas nga nawagtang ang mga manok tungod lang sa business permit.
* * *
Basin kulang ang mga papeles maong dili mo-issue og business permit?
Kompleto na, dugay ra nga nakompleto, matod sa source.
Unsa man diay hinungdan nga midumili man siya pag-issue?
Kay nangayo man unya dako ra man kaayo ang pangayo, mibalibad ang patigayon, matod sa source.
Di matabang ang kadako sa pangayo, matod sa source. Bintaha na lang unta to og wa pod palabihi kay agwantahon na lang sa patigayon.
Pero nasobrahan ra pod og di na kaya sa patigayon kay maalkanse na pod sila, samtang sitting pretty lang ang batan-on nga mayor nga magpabusdik sa iyang bulsa sa pangurakot lang.
* * *
Abi nako og usa ka source lang ang maong estorya.
Miduol nako ang usa ka “opaw” nga opisyal sab sa gobierno nga nagpuyo sa maong lungsod.
Sa dihang nadunggan niya ang among giistoryahan, mikatawa lang ang “opaw” og sekreto nga misinyas nga pasundon ko niya.
Human misaad ang source nga tagaan ko niya og mga dokumento bahin sa maong mga pangurakot, misunod ko sa “opaw” aron maminaw sa iyang estorya.
* * *
Maka-ulaw nang among mayor oi, batan-on pa man unta pero grabe man ka kurakot, maoy opening statement sa “opaw.”
Unsay pasabot nimo, nangutana ko.
Usa ra gyoy hinungdan nga dili mogawas ang business permit, matod niya.
Unsa man, tubag nako.
Dili makaya sa negosyante ang gipangayo sa mayor, hilabihang dakoa ra kaayo og mogawas nga maalkanse ang negosyo kon ihatag nila ang gipangayo sa mayor, pasabot sa “opaw.”
Gusto tingali nga makabawe nang among mayor kay dako kaayo na og nagasto sa miaging piniliay, dugang pa. Dako og gipanghatag sa mga botante mao nang namawi sa mga negosyante aron dunay ikabayad sa iyang giutang para kampanya, dugang pa sa “opaw.”
* * *
Matod pa, aduna nay kaso nga gisang-at kabahin sa maong isyo.
Akong gisultian ang “opaw” nga kon mahimo niya sultian ang negosyante nga pahimuon og affidavit bahin sa pangurakot sa mayor, mas maayo.
Mahimo kining gamiton nga basehan aron makasohan sa pangurakot.
Adunay report nga gikasohan na kining maong mayor sa kaso nga adunay kalabotan sa pamakak.
Namakak nga tag-iya sa yuta og gibaligya sa laing tawo unya ang tinuod diay, daghan silang tag-iya sa maong yuta.
Gibaligya ang yuta nga wala kahibalo, ug wala kapirma, ang ubang mga tag-iya tungod sa pamakak sa mayor nga siya lang ang tag-iya.
* * *
Kay duna na may nagtutok sa maong kaso, bibo gyod ang resulta niini.
Ngano man?
Hambogero ang maong mayor. Bisan kinsa lang ang giigo sa iyang mga batikos, hilabihan naka-sipsip sa iyang gilabanan nga gobernador ubos sa pagtuo nga seguradong modaog ang iyang gobernador sa miaging piniliay.
Grabe mo-atake sa kontra sa iyang gobernador, wala’g tuo ang pamutbot batok sa kontra sa gobernador.
Demalas lang siya kay napildi ang iyang gilabanan ug midaog ang iyang gikontra.
Karon, gusto na pod mobalimbing, gusto na pod mobali sa pikas kampo iyawat makakuha sa ayuda sa probinsiya.
Utot niya kay nagdumot ang midaog nga gobernador.
Gani, usa ang gobernador sa mga nagplano og unsay maayong “itambal” sa kahambog sa maong batan-on nga mayor nga kurakot.
* * *
Dihay mayor nga nangutana kanako, nganong giatake na man ka ni “ahem” Torn, di ba diay mo amigo.
Akong gitubag og, amigo god unta pero naglibog ko og nganong nangatake man. Kon isyo og tabang ang hisgotan, daghan na man kaayo ko og natabangan, mas daghan pa gani ko og natabangan kon ikomparar sa ubang mga opisyales nga nag-alagad sab sa gobierno.
Daghan na ko og napasulod sa trabaho, daghan na ko og nahatag sa probinsiya nga mga proyekto, mga tabang nga dili unta mahimo kon wala pa nako lihoka personal.
Midugang ko nga, makita ang akong mga tabang nga gihimo, dili kay kutob lang sa saad. Gihimo ug gituman gyod nako ang akong mga gisaad nga mga proyekto kay gusto nako nga pahimuslan ang higayon nga makatabang ko samtang naglingkod pa sa pangatungdanan.
Unya nganong giatake man lagi ka, balik pangutana sa mayor.
Lisod sabton ning mga tawo usahay Mayor, tubag nako, kay bisan unsaon nimo og minaayo, mangita lang gihapon og apan, o paagi nga daoton ka, makalimot na lang sa mga daghan nga tabang nga akong gihimo.
Unsa may plano nimo ana, nangutana ang usa ka konsehal.
Pasagdan lang nako, akong tubag, kay bisan unsaon, nakuha nako akong posisyon, nakatabang ko sa mga tawo, miatubang ko ug mga problema, ako-ako ra man ni, wa may mitabang nako, gi-recruit man ko kay misalig sila nako, so akong himoon tamas mahimo nga mapahimuslan sa mga tawo ang akong tabang nga mahimo.
* * *
Makatawa na lang ko sa akong ubang mga amigo.
Sa ilang pagtuo nga makasulod sila og trabaho panahon ni PRRD, wa’g tuo ang panghambog. Bisag unsa na lang ang posisyon nga hisgotan, wa pa gani kasulod, nanggawas na ang hinambog.
Kay solid daw kaayo ang ilang gisandigan.
Tuod man, gi-submit ilang mga pangalan aron maapil sa mga applicants. Nagtuo pod sila og segurado na kay bug-at god ang nag-endorse.
Susko, palpak man.
Ngano man?
Dili man qualified kay walay kompleto nga mga papeles nga nagmatuod sa ilang qualification, labi na ang pagmatuod nga nakahuman sila og kurso o degree.
Ang usa gani, wala makakuha og diploma kay panahon sa estudyante pa, nag-apil-apil na man sa mga rally-rally batok sa eskuylahan. Grabe mo-atake sa eskuylahan, apil sa mga opisyales niini.
Mibalos ang eskuylahan, wala mo-issue og diploma ug transcript og records. Mao kini hinungdan nga bisan pa og unsaon niya’g palami, di gihapon kasulod og trabaho sa gobierno kay wa may nahumanan, hinambog ra may gadaghan.
* * *
Dunay usa ka judge nga hilabihan mopalami sa usa ka associate justice sa Supreme Court.
Kon magstorya sila, deretso deretso ra nga moimbitar, ug bisan unsa na lang ang i-estorya.
Mora’g sobrang bilib sa iyang kaugalingon.
Wa siya kahibalo nga gikataw-an ra siya sa taas nga opisyal sa Supreme Court. Gikataw-an sa iyang sinultian, sa iyang style, sa iyang kahambog og labaw sa tanan, sa iyang porma, apil ang iyang panamit.
Samot na seguro kon makahibalo ang justice nga nagsugod-sugod na og yawyaw sa radio ang maong huwes.
