Kinahanglan nato ni para sa atong pagkaon, sinena, puy-anan ug uban pa. Pero di paigu kung para sa kahakug. Kay ang kahakug way katagbawan. Malumos na lang ta.
Kini mga panghunahuhang sentido komon nga di na unta angay pang ipahinumdum nato. Apan tungod kay di man lagi komon ang sentido komon, busa atong ibatbat dinhi.
“Pildi ang 200 sa 100”.
“Hala, napildi si kuan ug si kuan? Kadato ana nila”.
“Pila kahay bayad sa Cambridge Analytica no? Mahala kaha no? 2014 pa gud nagsugod”.
“Pilay nadawat nimo, bai? Naay 500, 200, 100, 50. Naay puy 20. Hurot na.”
Mga tingog nga kasagaran natong madungog karong panahona. Ato lang gipatik dinhi.
Ang nakapait, kay kining mga tingoga, dili angay ipasigarbo. Bisan ikaw ang nanghatag o nakadawat, angay tang mauwaw, o ba kaha, magsubo bahin niining mga tingoga. Ubos sa husto, legal, ug binuotan untang kinaiya, di unta ta angay makadungog ining mga tingoga.
Apan mao na kana ang kahimtang karon. Naglunang na kita sa hugawng sistema sa pamulitika; ang mas nakapait pa gyud kay morag nalingaw pa gyud ta. Dunay mga tawong nanggiaway na gani o nagpinatyanay aron lang mag-ilog sa pwesto o gahum. Dunay uban sab nga mibubo og milyones aron makaginansyag bilyones.
Sa panglantaw sa sinug-ang nga konsepto sa katilingban, kini usa ka ebidensya nga ang pulitika nahimo nang usa ka negosyo. Ang pamulitika unta lunsayng pamulitika lang; magbugtaw sa kaangayan ug tawhanong katungod, ug kabahin sa pagpanday sa balaod ug pagpatuman niini. Ang nahitabo na hinuon, nahimo na kining usa ka matang sa patigayon.
Gitukob na sa ekonomiya ang pamulitika. Kwarta nay naghari sa eleksyon, imbis nga usa lamang unta ka proseso sa pagpili sa mga maayong lider.
Duna koy nailhang matinud-anon nga lider nga gusto lang moatiman sa iyang lokal nga pangagamhanan. Popular siya. Wa gani siya maglantaw nga mamalit og boto. Apan tanan niyang advisers misulti nga: “Bai, bisag dato jamo nang imong kontra, basta mohatag lang ka bisag singkwenta, modaug ka”. Ah mao gyuy nahitabo.
Bisan ang atong kultura nabulingan na sa kwarta. Sa una, ang pagka-maninoy o maninay sa bunyag ug kasal usa ka ispirituhanon o relihiyosong tahas. Apan karon, kasagaran (dato, pobre, o kasarangan) natakdan na sa panghunahuna nga ang angayan kuhaong mokugos sa bunyag o moluhod sa kasal kadto gyung mga dagkung tawo aron makahimog koneksyon ug impluwensya sa trabaho o negosyo. Og kon dili mausob ang dagan sa ihap karon sa nasudnong mga pwesto, aw tataw nga mobalik na gyud ang KBL (kasal, bunyag, lubong).
Ang atong panultihon karong semanaha gikan kang Richard Salsman: “Ang bugtong paagi pagwagtang sa salapi diha sa pamulitika mao ang pagwagtang sa pamulitika diha sa mga panapi”.
