WHAT is the objective of setting up the checkpoints in the city for those entering and exiting the city from Dauis and Panglao – to stop the spread of the still undetermined viral diseases and suspected of being ASF?
Well, I doubt if this is possible. Why?
Because for one thing, the flow of “hog traffic” is from the city to Dauis and Panglao, not the other way around. Meaning, if there are affected hogs in the 3 barangays of Dauis, I doubt if these hogs are transported to Tagbilaran when there are pork (not hogs) sold in malls, department stores or in public markets.
In other words, mas mopalit pa og karneng baboy ang taga Dauis ug Panglao sa Tagbilaran kay sa sa mopalit ang mga taga-siyudad og karneng baboy sa Dauis o Panglao.
Ikaduha, kon duna man gani pang-ihawon nga baboy sa Dauis o Panglao, most likely, gamay ra kini ug paigo ra para pautang sa mga silingan, dili na kinahanglan dad-on pa sa siyudad.
Ikatulo, wa ko makadungog nga dunay dakong baboyan sa Dauis ug Panglao nga maoy source o komprahon sa mga negosyante para ibaligya sa Tagbilaran. Bisan pa tugtan nato nga adunay dakong baboyan sa Dauis o sa Panglao, angay nato hinumdoman nga ang kasagaran nga mabiktima sa mga sakit-sakit sa baboy, apil na ang ASF kadtong gitawag og backyard raisers, dili ang mga commercial piggery operators, tungod kay wala kini sila magsunod sa gitawag og bio-security protocol.
Unsa man kining bio-security protocol sa pagbuhi og baboy? Mao kini ang mga tamdanan nga gisunod sa mga nagbuhi og mga baboy aron pagseguro nga mahilayo sa sakit-sakit ug pirming himsog ang ilang mga binuhi. Apil na niini ang pag-gamit og feeds, dili pasaw, para pagkaon sa baboy, pag-gamit sa mga vitamins ug uban pa nga mga supplements aron dali modako ug himsog pirmi ang ilang mga binuhi, kontrolado ang mosulod sa baboyan ug kadtong mosulod moagi sa foot bath aron pagpatay sa kagaw nga mikapyot sa ilang sapatos o tsinelas, ug uban pa.
Sumala pa ni Dr Bing Lapez, gitugot ang pag-ihaw sa mga baboy kon makita sa tag-iya nga nagluya kini, labi na kon gihilantan ug walay gana mokaon. Kon ihawon kini, mahimo kaayo nga kan-on ang karne niini human lutoa. Mahimo sab nga ibaligya o ipa-utang kini sa mga silingan.
Buot ipasabot, kon dunay mamatikdan nga pagluya-luya sa mga baboy, duna gihapon paagi ang tag-iya nga mamenos-menosan ang iyang alkanse, ug dili na kinahanglan maghulat pa siya nga mo-grabe ang kahimtang sa baboy o mohulat nga pamatyon sa pugos nga paagi ang mga naapektohan nga mga baboy. Labi na kay sa bulan sa Mayo, naghitak ang pista sa mga lain-laing lugar sa Bohol.
* * *
Unsay epekto sa gihimong mga checkpoints?
Nakahatag kini og dakong kahasol sa mga katawhan, apil na ang mga taga-laing lugar nga ang tuyo ra sa pag-ari sa Bohol mao ra ang turismo niini. Tiaw bay taas ang pila sa mga sakyanan kay way makalusot sa mga nagbantay sa checkpoint.
Gawas pa sa gihimong patakaran nga adto sa Causeway ang pasulod sa Dauis ug adto pod sa Borja Bridge ang pag-gawas sa Dauis, nga ang resulta, motaas na ang byahe, madugay na ang byahe ug maoy hinungdan nga molikay na lang ang mga motorista nga moadto sa Dauis o Panglao, labi na gyod kay hilabihan ka init sa panahon.
Unsay mahitabo sa mga checkpoint? Aduna bay sistima aron pagseguro nga walay makalusot nga karneng baboy sa mga molabay nga sakyanan?
Hmmm, gawas sa langan-langan lang, sayon ra gyod ipalusot kon tuyoon kay wala may pasilidad nga sakto ug tukma sama sa gihimo kaniadto panahon sa COVID. Gawas nga moagi sa foot bath or wheel bath kaniadto, aduna pa gyod chemical shower sa sakyanan. Gani, dunay nakabantay nga kon kagang-kagang ang sakyanan, ayohon og tan-aw sa sulod pero kon nindot gani nga SUV, dali ra kaayo maka-lusot sa checkpoint.
Aduna sab mireklamo nga kon 3 ra ka barangay sa Dauis ang naapil sa gikatahong pagkamatay sa mga baboy, nganong idamay man kuno ang tibuok lungsod o tibuok isla ba kaha? Ngano kuno nga dili man kadtong lugar lang nga dunay gikatahong pagka-matay ang i-kwarentinas?
Buyno, dili gyod pod maseguro nga kadto lang 3 ka barangay ang naapil kay siaw pod ning mga tawo usahay. Bisan namatay ang mga baboy sa katingad-an nga paagi, dili lang magsaba ug hilomon lang, sama sa gihimo sa kadaghanan panahon sa COVID.
Tungod sa contact-tracing, dili na lang magsaba ang uban kon dunay ilang kauban nga gihilantan o giubo ba kaha kay kon mosulti sa tinuod, itanggong man dayon sa kwarentinas, pakapinan og balik-balik nga kulkog sa ilong. Parehas ra sab ni sa ASF, dili na magsaba o mo-report ang mga tawo aron ma-libre ang ilang mga binuhi sa pugos nga pagpatay o culling.
* * *
Unsay angay buhaton?
Angay nga magsukit-sukit ang mga hingtungdan nga mga opisyales sa ubang probinsiya nga naka-lusot na sa maong trahedya kon giunsa nila paghimo, sama sa mga best practices nga ilang gihimo sa pagsulbad sa problema.
Tun-an sab og maayo kon kon duna bay gihimo nga mga pag-byahe sa mga baboy o karneng baboy gikan sa Dauis padung sa Tagbilaran kaniadto kay kon wala, nagpasabot kini nga wala ray hinungdan nga butangan og checkpoint. Iapil sab sa maong pagtuon kon limitado ba sa mga backyard raisers ang mga pagka-matay o hasta ba ang commercial operators, kon naa man gani.
Angay hunahunaon nga kon gusto gyod mopalusot og karne ang mga tawo, dunay daghang paagi niini maoy hinungdan nga mas importante ang hustong pagpasabot sa mga isyo ug problema aron mohatag sa ilang pagsuporta ang mga katawhan.
